Meclis toplantısı başlangıcında, “Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Tarihi 1884-1950” adlı oda tarihi araştırmasını gerçekleştiren Prof. Dr. Hikmet Öksüz (KTÜ Tarih Bölümü Öğretim Üyesi), Prof. Dr. Kenan İnan (KTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı) ve Veysel Usta (KTÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü) Öğretim Görevlisi)’ya çalışmalarından ötürü oda plaketi sunuldu.

TTSO Yönetim Kurulu Başkanı M.Suat Hacısalihoğlu, Prof.Dr. Hikmet Öksüz’e, Meclis Başkan Yardımcısı Mehmet Çelik’de Okutman Veysel Usta’ya plaketlerini sundu. KTÜ Senato toplantısı nedeniyle törene katılamayan Prof.Dr. Kenan İnan’ın plaketi de Veysel Usta tarafından alındı.

TTSO Yönetim Kurulu Başkanı M. Suat Hacısalihoğlu, oda tarihinin bilimsel olarak araştırılmasında emeği geçenlere Trabzon iş dünyası ve TTSO camiası olarak teşekkür etti.

Kitabın yayınlanmasına destek veren Türk Ekonomi Bankası ve Bankanın Genel Müdürü Varol Civil’e de ayrıca teşekkür bulundu.

KİTAP ÖNSÖZÜNDE NE DEDİLER ?

TTSO MECLİS BAŞKANI M.ŞADAN EREN

“Bu eserin ortaya çıkmasına vesile olan, bizlere odamızın tarihinin araştırılmasını öneren Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu’na odam ve camiam adına sonsuz şükranlarımızı sunuyorum.

Odamızın köklü ve saygın bir tarihinin öğrenilmesi geleceğimizin kurgulanmasında hepimize büyük katkılar sağlayacağına inanıyorum”

TTSO YÖNETİM KURULU BAŞKANI M. SUAT HACISALİHOĞLU:

“Bazen bir kentin, bir ülkenin ya da bir dönemi daha net görebilmek için öne çıkan belirgin kişilerin yaşam öyküleri, kimi zaman da kurumların tarihleri üzerinden rehberlik yapılması olasıdır.

Odamızın tarihi hakkındaki bu kitap kentimizin ve ülkemizin bir dili olması ve kent belleğimize yeni şeyler ekleyeceği şüphesizdir.”

TÜRK EKONOMİ BANKASI GENEL MÜDÜRÜ VAROL CİVİL:

“Ticaret konusundaki deneyimi yüzyıllara dayanan Trabzon, sahip olduğu ticaret gücünü Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nı 1884 yılında kurarak daha da artırmıştır.

Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası, kuruluş tarihi itibariyle Türkiye’nin en eski odalarından biri olmakla birlikte ülkemizin ekonomik hayatında en etkin sivil toplum kuruluşlarından biridir.”

ARALIK AYI MECLİS TOPLANTISINDA PROF.DR. HİKMET ÖKSÜZ ODA TARİHİ HAKKINDA ŞU ÖZET KONUŞMAYI YAPTI.

KTÜ Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hikmet Öksüz, kürsüden oda tarihi hakkında meclis üyelerine kısa bir bilgilendirmede bulundu.

Prof.Dr. HİKMET ÖKSÜZ: TTSO CUMHURİYETİN AYDINLANMACI YÜZÜNÜ TRABZON HALKINA UZATTI

Prof.Dr. Hikmet Öksüz, TTSO’nun kuruluş tarihinden itibaren gerek bölgenin ekonomik gelişimi, milli kalkınma  mücadelesinin verilmesi ve paylaşımının artırılması yanında, aynı zamanda, Cumhuriyetin aydınlanmacı yüzünün, Trabzon halkına uzatan bir sivil toplum örgütü olduğunu, dile getirdi.

Prof.Dr. HİKMET ÖKSÜZ: ÇALIŞMANIN EN DİKKAT ÇEKİCİ ÖZELLİĞİ TTSO NUN KİDEMİNİ 0N YIL AZALTMIŞTIR

Prof.Dr. Hikmet Öksüz, çalışmanın, bir asırdan fazla geçmiş tarihi olan bu odanın sadece ilk 65 yılını kapsamakta olduğunu belirtti. Bu çalışmanın, en dikkat çekici özelliği olarak, “TTSO’nun kıdemini on yıl azaltmıştır.” şeklinde gösterdi.

.Prof. Dr. Öksüz, “Oda logosunda 1874 tarihi var. Osmanlıda Dersaadet Ticaret Odası yani İstanbul Ticaret Odası 1880’de kuruldu. Aktif hale ise 1882 yılında geçmiştir. Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası da 1884 yılında kurularak bu zincire bir halka olarak eklenmiştir.”dedi.

PROF.DR. HİKMET ÖKSÜZ’ÜN KONUŞMASI ŞÖYLE:

"Bilindiği üzere Türkiye’de yerli müteşebbisin modern tarzda örgütlü bir yapıya kavuşmasında 14 Ocak 1880’de kurulan Dersaadet Ticaret Odası (İstanbul Ticaret Odası) önemli bir ilki teşkil eder. Geleneksel esnaf örgütlenmesi olan lonca sisteminden modern ekonomik sistemin bir gereği olan odaya geçiş; Batılı ülkelerden modellenerek alınmış ve Osmanlı hukuk sistemi içinde yoğrularak kendi kimliğini bulmuştur. Bu sürecin bir ürünü olan İstanbul Ticaret Odası 1882 yılında aktif olarak faaliyet dönemine geçtikten sonra Osmanlı ülkesinin ticari potansiyeli yüksek olan diğer vilayetlerinde de kurulmaya başlayan odaların öncülüğünü yapmıştır. Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası da 1884 yılında kurularak bu zincire bir halka olarak eklenmiştir.

“BAĞIMLI EKONOMİ DÖNEMİNDE ODALAR EKONOMİK DÜZENİ DEĞİŞTERECEK GÜÇ VE NİTELİKTE DEĞİLDİ”
 
19. yüzyılın ikinci yarısında başlayan dış borçlanma 1881 yılına gelindiğinde Düyun-ı Umumiye Teşkilatı’nın kurulmasına zemin hazırlamış ve bu kurum da Osmanlı ekonomisini bağımlı bir yapıya dönüştürmüştür. Ekonominin vesayet altında olduğu bir dönemde kurulan Ticaret, Sanayi ve Ziraat Odaları, mevcut ekonomik düzenin seyrini değiştirecek güç ve nitelikte değillerdi.

II. MEŞRUTİYET İLANIYLA OSMANLIDA MÜSLÜMAN-TÜRK KESİMİNİ HAREKETLENDİRMİŞ VE EKONOMİK HAYATTA AKTİF ROL ALMALARINI SAĞLADI

1908’de II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte ülke yönetiminde söz sahibi olan İttihat ve Terki kadrolarının ekonomik hayatın düzenlenmesi için ortaya koydukları Milli İktisat akımı, yerli müteşebbisi, özellikle Müslüman-Türk kesimini hareketlendirmiş ve ekonomik hayatta daha aktif rol almalarını sağlamıştır. Bu durum ülke ekonomisinin genel seyrinde de göreceli bir rahatlama ve gelişme meydana getirmiştir. Bu gelişmenin gerçek anlamda ürün vermesi ise ancak Cumhuriyet döneminde mümkün olmuştur.
 
1184 DE KURULAN TTSO TRABZON UN BİR LİMAN KENTİ OLMA ÖZELLİĞİNİ VE DOĞU-BATI TİCARETİNDEKİ ÖNEMİNİ KAVRAYARAK HAREKET ETMİŞTİR

1884 yılında kurulan Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası, bağımlı ekonomiden milli ekonomiye geçiş sürecinde Doğu Karadeniz bölgesinin arz ettiği ekonomik potansiyeli ve Trabzon’un bir liman kenti olma özelliğinin doğu-batı ticaretindeki (İran ticareti) önemini kavrayarak hareket etmiştir.

İRAN TİCARETİ’NİN ROTASI TRABZON A ÇEVRİLDİ, TRABZON- ERZURUM DEMİRYOLU HATTI PROJELENDİRİLDİ. HAMİDİYE SANAYİ MEKTEBİ AÇILDI, MİLLİ MENSUCAT FABRİKASI KURULDU 

II. Meşrutiyet döneminde ortaya koyulan Milli İktisat akımı çerçevesinde Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası hem tesisleşme ve yeni iş kollarının ortaya çıkartılmasında hem de İran ticaretinin rotasını yeniden Trabzon’a çevirmede geniş ufuklu projelerle öncü roller oynamıştır. Milli Mensucat Fabrikasının kurulması, Hamidiye Sanayi Mektebi’nin açılması ve Trabzon-Erzurum demiryolu hattının projelendirilmesi bu bağlamda ilk akla gelenlerdir.

1916 YILINDA RUS İŞGALİ TTSO’NUN ROLÜNÜ GERİ PLANA İTTİ

1914’te büyük harbin başlaması bu projelerin sekteye uğramasına yol açtığı gibi, Trabzon’un başına da büyük felaketler getirmiştir. 18 Nisan 1916’da gerçekleşen Rus işgali ve bu paralelde başlayan Müslüman ahalinin kitlesel göçü, yani muhacirlik, Trabzon ve çevresinin ekonomisini mahvettiği gibi henüz emekleme aşamasında olan Ticaret ve Sanayi Odası’nın rolünü de geri plana düşürülmüştür.

MİLLİ MÜCADELENİN ÖRGÜTLENMESİNDE TTSO SORUMLULUKLAR ALDI

1916 ve 1918 yılları arasında iki yıl süren işgal ve hemen onun arkasından başlayan Milli Mücadele yıllarında Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası hem üye sayısının yetersizliği hem de savaş yıllarının bozduğu ekonomik yapı nedeniyle, ekonomik alanda çok aktif bir görüntü verememiştir. Ancak toplumsal yaraların sarılmasında ve milli refleksin gelişip güçlenmesinde sorumluluklar almış ve gereğini yapmıştır. 1920-1922 yıllarında Trabzon’da düzenlenen mitinglere Ticaret ve Sanayi Odası da katılmıştır.

İZMİR İKTİSAT KONGE DELEGELERİ TTSO VE BELEDİYE İLE BİRLİKTE BELİRLENDİ

 İstiklal Harbi’nin kazanılmasından sonra iktisadi bağımsızlığın temini için 17 Şubat 1923’te düzenlenecek olan İzmir İktisat Kongresi’ne katılacak olan Trabzon delegelerinin seçiminde Belediye ile ortak inisiyatif kullanan kurumlardan biri de Ticaret ve Sanayi Odası idi.

CUMHURİYET İLANI İLE TTSO GÜÇLENMEYE BAŞLANDI,
TİCARET BORSASININ KURULMASINA ÖNCÜLÜK YAPTI
 
 Cumhuriyet’in ilanından sonra 1925 yılında çıkarılan 655 sayılı yasa çerçevesinde Ticaret ve Sanayi Odaları yeniden yapılandırılmıştır. Bu süreçte Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası kendisini geliştirip güçlendirdiği gibi bir Ticaret Borsası’nın kurulması için de öncülük etmiştir.

ÖRGÜTLE DÖNEM BAŞLADI
 
Cumhuriyetin bağımsızlıkçı ve kalkınmacı heyecanını iliklerine kadar hisseden Trabzon tüccarı Ticaret ve Sanayi Odası çatısı alında toplanarak ekonomik aktivitelerini örgütlü olarak sürdürmeye başlamışlardır. 1923’te başlayıp büyük ölçüde 1924’te gerçekleşen nüfus mübadelesiyle boşalan iş kollarından ve yatırım alanlarında şimdi Türk müteşebbis sınıf kendini göstermeye başlamıştı.

TRABZON VE KARADENİZ BANKALARI GİBİ YERLİ FİNANS KURULUŞLARI MEYDANA GETİRİLİYOR

1923-1933 yılları arasında sürdürülen liberal ekonomi döneminde Ticaret ve Sanayi Odası, Trabzon’daki ekonomik gelişmelerin lokomotifi durumundadır. Bu dönemde bir yandan Trabzon ekonomisi için önem arz eden fındık, tütün, yumurta ve sair ürünlerin pazarlanması için uğraş verilirken öte yandan İran transit yolunun yeniden eski işlerliğini kazanabilmesi için merkezi hükümetin gücünü de devreye sokarak sonuç alma çabaları sürdürülmüştür. Bunlara ilave olarak milli sermayeyi oluşturmak ve yatırımları teşvik etmek için ulusal bankacılığın yanında Trabzon ve Karadeniz Bankaları gibi yerli finans kuruluşları meydana getirilmiştir.

TTSO, 1920’Lİ YILLARDA ENERJİ YATIRIMLARINA ÖNCÜLÜK EDİYOR

1920’li yılların Trabzon’unda en önemli sorunlardan biri şüphesiz ki enerji ve aydınlanma sorunudur. Bu soruna çözüm bulabilmek için Trabzonlu yatırımcılar Ticaret ve Sanayi Odası’nın öncülüğünde 1929’da Işıklar (Visera) Elektrik Fabrikasını açmışlardır. Bu tesis 1940’lara kadar Akçaabat ve Trabzon’un elektrik ihtiyacını karşılamıştır.

DOĞU KARADENİZ VE HİTERLANDINDA DOĞU ANADOLU BÖLGE İLLERİNİ KAPSAYAN KONGRELERLE BÖLGE EKONOMİSİNİ GELİŞTİRMEYE ADIMLAR ATILDI

Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nın öcülüğünde 1926’dan itibaren düzenli olarak Ticaret Mıntıka Kongreleri toplanmıştır. Bu Kongrelere Doğu Karadeniz ve Trabzon’un hinterlandında bulunan Doğu Anadolu illerinin temsilcileri katılmış ve ekonomik yapının iyileşmesi için bir takım kararlar alınmış ve proje teklifleri yapılmıştır.

CUMHURİYETİN 10. YILINDA TTSO TRABZONDAKİ EKONOMİK ÇALIŞMALAR KİTAPLAŞTIRDI
 
Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası 1933’te yayımlamış olduğu Cumhuriyette Trabzon adlı kitapta, milli devletin kalkınmacı heyecanı ile Trabzon’da ekonomik alanda gerçekleşen yatırımların bir bilançosunu vermiştir. Cumhuriyet’in 10. yılına armağan edilen bu eser, bir bakıma Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nın da faaliyet raporunun ibrası niteliğindedir.

PLANLI EKONOMİ DÖNEMİNDE TTSO

1933’ten itibaren Türkiye’de yeni bir ekonomik modele geçilmiştir. Devletçi, korumacı ve planlı özellikler taşıyan bu modelin uygulanmasında Ticaret ve Sanayi Odaları fonksiyonlarını kaybetmemiştir. Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası bu süreçte özellikle 1931 Ticaret Mıntıka Kongresi’nde alınan kararların hayata geçirilmesi için yoğun bir çaba içine girmiştir.

TRABZON-ERZURUM VE TEBRİZ YOLU ONARILIYOR

Trabzon-Erzurum-Tebriz yolunun onarılıp yeniden işlerlik kazanması ve transit ticarete uygun bir limanın inşa edilmesi bu dönemde Trabzon Ticaret ve Sanayi odasının gündemindeki en önemli konulardı.

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA TTSO EKONOMİYİ DÜZLÜĞE ÇIKARMA ÇALIŞMALARI
 
1 Eylül 1939’da başlayan II. Dünya Savaşı tüm Türkiye’yi olduğu gibi Trabzon’u da ekonomik açıdan etkilemiştir. Piyasalarda meydana gelen daralma, yatırımların durması ve fiyatların istikrarsızlaşması bu dönemin en belirgin özellikleriydi. Bu girdaptan ülkeyi kurtarmak için Milli Korunma Kanunu, Varlık Vergisi ve Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu gibi bir takım tedbirler alınmıştır. Bu kanuni tedbirlerin uygulanmasını sağlamak için merkezi irade ile yerel iradeler arasında koordinasyon gerekiyordu. Savaş yıllarında Trabzon milletvekilleri Hasan Saka ve Faik Ahmet Barutçu gibi lider şahsiyetler zaman zaman Trabzon’a gelerek Ticaret ve Sanayi Odası yöneticileriyle görüşmelerde bulunarak ekonomiyi düzlüğe çıkarmak için uğraş vermişlerdir.

ÖRGÜTLÜ YAPIDA YENİ BİR DÖNEME 1943 YILINDA 4355 SAYILI YASA İLE GEÇİLDİ

1943 yılında çıkartılan 4355 sayılı yasa ile Ticaret ve Sanayi Odaları yeni bir yapıya kavuştu. İş kolu temsilcileri ve bunlardan oluşan Ticaret ve Sanayi Odası Meclisi ve buradan seçilen Yönetim Kurulu, Odaları hem meşruiyet hem de tabansal güç açısından daha etkin bir konuma getirmiştir.

TRABZON ÇİMENTO FABRİKASI TTSO ÇABALARIYLA KURULUYOR

Bu etkinlik, 1946 yılında çok partili yaşama geçildiğinde kendisini daha fazla hissettirmiştir. Artık Odalar sadece ekonomik yaşamda değil, siyasette de biçimlendirici bir rol oynamaya başlamışlardır. Trabzon Ticaret ve Sanayi Odasının bu süreçte siyasi iradeyle koordineli bir şekilde Trabzon’a büyük sanayi kuruluşları kazandırma mücadelesi içinde olduğu görülmektedir. Trabzon’un en büyük sanayi tesisi olan Çimento Fabrikası’nın kuruluş zeminin yasal ve ekonomik dayanakları bu dönemde hazırlanmıştır.
1950’de 27 yıllık C.H.P. iktidarının yerini Demokrat Parti’nin almasıyla yeniden ivme kazanan liberal ekonomik politikalar içinde Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası kurumsal yönden gelişip güçlenecektir.         

KİTAP ÜÇ BÖLÜMDEN OLUŞUYOR

Karadeniz Teknik Üniversitesi Öğretim elemanlarından Prof. Dr. Hikmet Öksüz, Öğr. Gör. Veysel Usta ve Prof. Dr. Kenan İnan tarafından hazırlanan “Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Tarihi 1884-1950” adlı kitap üç bölümden oluşmaktadır.

“BAĞIMLI EKONOMİ DÖNEMİ VE TİCARET VE SANAYİ ODALARI (1838-1914)”

Birinci bölüm “Bağımlı Ekonomi Dönemi ve Ticaret ve Sanayi Odaları (1838-1914)” adını taşımakta olup burada 1838-1882 döneminde Osmanlı ekonomisine dair kısa bir değerlendirmeden sonra “Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nın Kuruluşu (1884)” başlığı altında Trabzon’da Kurulan İlk Ticari Şirketler ile Trabzon Ticaretinin Gelişimine Yönelik Ticaret ve Sanayi Odası’nın Almış Olduğu Tedbirler ele alınarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Trabzon’daki üretimin tanıtılarak ticaretin geliştirilmesi amacıyla açılan 1903 Sanayi Sergisi ele alınmaktadır.

“MİLLÎ İKTİSAT ANLAYIŞI VE TRABZON TİCARET VE SANAYİ ODASI (1914 -1923)”

İkinci Bölüm “Millî İktisat Anlayışı ve Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası (1914 -1923)” adını taşımaktadır. Dört alt başlıkta ele alınan bu bölümde;  Bağımlı Ekonomi Modelinden Millî İktisat Anlayışına Geçiş, Millî İktisat Uygulamaları ve Trabzon, 1916’da Trabzon’un Rus İşgaline Uğraması ve İki Yıllık Kesinti Dönemi, İşgalden Kurtuluşa Giden Yol ve Millî Mücadele’de Trabzon ve Ticaret ve Sanayi Odası’nın Rolü değerlendirilmektedir.

“CUMHURİYET DÖNEMİNDE TRABZON TİCARET VE SANAYİ ODASI (1923 -1950)”

Üçüncü Bölüm “Cumhuriyet Döneminde Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası (1923 -1950)” adını taşımaktadır. Atatürk Döneminde Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nın Yapılandırılması alt başlığıyla devam eden bölümde İzmir İktisat Kongresi’nden Cumhuriyet’in 10. Yılına Kadar Trabzon’da Meydana Gelen İktisadî Gelişmeler,   Trabzon’dan Transit Ticaret ve Trabzon’da İktisadi İçerikli Okullar (Hamidiye Sanayi Mektebi, Sütçülük Mektebi, Ticaret Mektebi ve Trabzon Otomobil Şoför ve Makinist Mektebi) ele alınarak irdelenmiştir.

Cumhuriyet dönemi Trabzon ticaretinin temelini oluşturan Bankalar, Fabrika ve İmalathaneler, Borsalar ve Ticaret Mahfili gibi kurum ve kuruluşların teşekkülü ve teşkilatlanmasının da ele alındığı bu bölümde 1926-1827 yıllarında Trabzon’un ticari portresi adlı kısımda Trabzon merkez ve ilçelerinde faaliyet gösteren her türlü ticari işletmenin ayrıntılı dökümü verilmektedir. Kitabın en kapsamlı kısmını oluşturan Üçüncü Bölüm; Devletçi-Korumacı Ekonomik Model ve Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nın Rolü, II. Dünya Savaşı’nda Trabzon ve Ticaret ve Sanayi Odasının Rolünün anlatıldığı kısımlarla son bulmaktadır.
     
 224 sayfadan oluşan Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Tarihi adlı kitap, Odanın kuruluş tarihi ve kurcularına dair Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde yeralan belgelerin kullanılmasıyla, bu zaman kadar devam edegelen kuruluş dönemine ilişkin tartışmalara son vermesi açısından önemli bir çalışmadır.
    
 Bununla birlikte tarih boyunca bir ticaret ve liman kenti olma özelliğini taşıyan Trabzon’un 1884-1950 dönemine ilişkin ticari potansiyeline ışık tutar nitelikte bir çalışma olması bakımından da önemlidir. Kitapta, bir kısmı ilk kez ele alınarak değerlendirilen belgelerin yanı sıra bir kısmı da daha önce çeşitli yerlerde parça parça yeralan bilgilerin sistematik bir şekilde toplanıp işlenmesinden oluşmaktadır. Bu özellikleriyle kitap, bundan sonra bölge ticari hakkında yapılacak çalışmalara kaynak olacak önemli bir eserdir."

TARİH FOTOĞRAFLARI:

1- Hamidiye Sanayi Mektebi Açıldı 1907 (Atilla Alp Bölükbaşı Arşıvı)
2- Trabzon Limanı Kuruluşu (Atilla Alp Bölükbaşı Arşivi)