Sanat,insanlık tarihinin her döneminde var olan bir olgudur.İnsanlığın geçirdiği evrimler yaşama biçimlerini,yaşama bakışları,sanat biçimlerini ve sanata bakışlarıdeğiştirmiş, her dönemde ve her toplumda sanat farklı görünümlerde ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise sanatın “ duygusal ve düşünsel etkileme gücü “ daha belirleyici bir rol aldığını gözlemliyebiliyoruz. Yine günümüzde insanların karşı karşıya kaldığı psiko-sosyal sorunlara çözüm olabilecek alanlardan biride sanattır. İnsan duyarlılığının karmaşık ürünleri olan ve daima insan özgürlüğünün hakkını arayan sanat eserleri bazı kalıpları sürekli olarak zorlayıp aşar,onların nitelik olarak daha üstün ve yoğun yeni seviyelere ulaşmasını sağlar. Sanat; din ve felsefe gibi insanı günlük hayatın dar kalıplarından kurtaran teneffüs anı gibidir.Her sanat eseri var olan bir şey ile bir nesne ile ilgilidir ve belli bir varlığı anlatır ondan bir kesit ortaya koyar.Bir resim belli bir tabiat parçasının resmidir veya bir insan görüntüsüdür.Bir tiyatro oyunu belli olayların simgelenmesidir. Bir şiir yada müzik parçası ya tabiattan yada insan ruhundan, insan duygularından bir anlatımdır. Çağımız sanatı hemen her alanda büyük anlatım zenginliklerine sahiptir. Farklı çevrelerden hatta kültürel etkilenme olayı tüm açıklığıyla ortaya çıkmaktadır. Çağımızdan önce sanat yapıları belli bir kesime seslenirken bu durum artık günümüzde değişmiş ve sanatın her alanda ve her kesimdeki etkileşimini görmek mümkündür.
Yukarıda genel tanımlamaları yapılan sanat ve sanatçı için her dönemde çok önemli tanımlamalar, övgüler yapılmasına rağmen ülkelerin genel politikaları içinde aynı oranda destek ve katılım gördüklerini söylemek mümkün değildir. Avrupa ülkelerinde sanata ve sanatçıya verilen destek belli dönemlerde üst düzeye çıkıp giderek hayatın vazgeçilmez bir parçası haline gelmişken ülkemizde bu durum maalesef yeterli düzeye bir türlü ulaşamamıştır. Ülkemizde sanat; sanatçıların ve sivil toplum örgütlerinin amatörce çalışmalarının çok ötesine gidememiştir. Devletin ve yerel yönetimlerin bu konudaki destekleri sanatın önemi ve evrenselliği yanında çok cılız kalmaktadır.Genel ve yerel meclislerdeki sanatçı sayılarına bakıldığı zaman bu acıklı durum tüm çıplaklığı ile gözler önünde durmaktadır.Bu nedenle tüm dönemlerde bıkmadan usanmadan sanatı yaşatmak ve geniş kitlelere ulaştırmak için özveri ile çalışan tüm sanatçıları ve onlara bu çalışmalarında kucak açarak destek veren sivil toplum kuruluşlarını kutlamak gerektiği düşüncesindeyim.
TRABZONDA SANAT VE MUSİKİ
_______________________________
Sanat ve sanatçı için ilimize yönelik önemli bir tanımlama yapılmaktadır “metrekaresine en fazla sanatçı düşen kent “ Kulağa çok hoş gelen, içimizi ısıtan ve gururlandıran bir tanımlama.Gerçektende geçmişten günümüze incelendiğinde her dönemde ve devirde ilimizde çok önemli sanat faaliyetleri yapılmış ve sanatçılar yetişmiştir.Ama metrekaresine en fazla sanatçı düşen kentimizde bu sanatçılara ne derece katkı verildiği konusu hep tartışılmakta ve maalesef çok fazla olumlu şey söylemek mümkün görülmemektedir.Yukarıda dediğimiz gibi ülke genelinde görülen ilgisizlikten ilimizde nasibini almış ve çalışmalar amatör çabalardan öteye gidememiştir.Yinede önemli çalışmalarda bulunarak,kentimizin bugünkü sanat mirasını bırakarak devam ettirebilme şansını bizlere veren sanatçılarımızı saygıyla anıyoruz.
Panele katılan sanat derneklerimiz alanlarındaki çalışmaları sizlere aktaracaklar. Bende önce Trabzon’daki musiki çalışmalarıyla ilgili kısa bilgi verdikten sonra derneğimizin kültür ve sanat çalışmalarını sizlerle paylaşmak istiyorum.
İlimiz tarihinde bilinen ilk musiki çalışmalarının 1820 li yıllarda Trabzon’a sürgün
edilen İsmail Dede Efendi tarafından yapıldğı bilinmektedir.İsmail Dede Efendi ünlü şair ve musikişinas Hafız Zühdi Efendi ile tanışıp birlikte musiki dersleri vermişlerdir. Dede efendinin Trabzon’da yaşadığı dönemlerde birçok beste yaptığı söylenmektedir.
Trabzon’da musiki faaliyetlerinde bulunan bir diğer önemli bestekar ise Trabzon
Eyalet valisi Sırrı Paşa’nın eşi Leyla Saz hanfendidir.Leyla Saz eşinin Trabzon’da görev yaptığı 1879 yıllarında özellikle hanımlarla birlikte Türk müziği çalışmaları yaptığı bilinmektedir.Bu çalışmaların verdiği bir gelenekle cumhuriyet öncesi ve sonrası Trabzon’da her evde ud çalan bir bayanın mevcudiyetinden söz edilmektedir.
Cumhuriyet ilanıyla birlikte Türk musikisine verilen önemin artmasından ilimizde etkilenmiş ve başarılı çalışmalar birbiri ardına hayata geçirilmiştir.Bu anlamda ilk ciddi çalışmalar 1924 yılında kurulan Necmiati adlı spor kulübü tarafından gerçekleştirilmiştir.Erkeklerin bayanların ayrı olarak musiki toplantıları yaptıkları, özel gecelerde alaturka musiki icra ettikleri kulüp tarafından çıkarılan dergideki bilgilerden anlaşılmaktadır.
Trabzonlu devlet sanatçısı Teoman Önal’dı ilk musiki çalışmalarına Trabzon Lisesinde öğrenci olarak okuduğu 1950 yılında başladığını,Udi-Keman Hamit Yalçıner yönetiminde fasıl çalışmaları yaptığını ve Temel Şükrü Doğru yönetiminde
kurulan Trabzon Musiki Cemiyetinde eğitim gördüğünü anılarından biliyoruz.
1936 yılında İstanbul’da kurulan 19 mayıs talebe cemiyetinden ayrılan bir grup Trabzonlu genç 1946 yılında Trabzon Liselerinden Yetişenler cemiyetini kurarlar.Bu derneğin kurucularından olan Sebahattin Kundupoğlu Trabzon’a dönüşünün ardından 1953 yılında bu derneğin Trabzon şubesini kurar.Derneğin kuruluşu Trabzonun kültür ve sanat hayatının bir miladı niteliğindedir.İlimizdeki ilk ve önemli kurumsal kültür, sanat ve musiki çalışmaları bu dernek aracılığı ile başlatılmıştır. Trabzonun kültür ve sanat hayatına önemli katkılarda bulunan birçok sanatçı ve müzisyen bu dernek çatısı altında yetişmiştir.
TRABZONUN KÜLTÜR VE SANATINDA TLYD
Yukarıda belirttiğim gibi Trabzon Liselerinden Yetişenler Cemiyetinin kuruluşu
Trabzon’un kültür ve sanat hayatına yeni ve kurumsal bir soluk getirmiştir. 1955 yılında Trabzon dışında sürdürdüğü memuriyet görevinden yeniden Trabzon’a dönen Temel Şükrü Doğru cemiyet bünyesinde oluşturduğu Türk müziği korosu ile sistemli çalışmalara başlamıştır.Türk müziğini sevdirmek ve aslına uygun icrasını sağlamak duyarlılığında bulunan koro repertuar ağırlıklı derslerle ilimizde önemli müzik organanizyonlarına imza atmıştır.1968 yılında yayın hayatına başlayan TRT Trabzon Bölge radyosunun paket programlarına Tlyd müzik topluluğu sürekli katkı vermiştir.
Konser vermek üzere ilimize gelen ünlü sanatçılara yine derneğin saz üstadları eşlik etmişlerdir.Dernek Türk müziği topluluğu şef Temel Şükrü Doğru yönetiminde birçok koro ve solo konserler vermiştir.Koro şefi Temel Şükrü Doğru bu çalışmaları yanı sıra Trt repertuarına giren ikide beste yapmıştır.
1969 yılında cemiyetimiz öncülüğünde ilk “ Doğu Karadeniz Bölgesi Türk Sanat Müziği Ses Yarışması “ yapılmıştır.Bu yarışmada baylarda Burhan Bakışkan bayanlarda Bedia Atakan birinci seçilmişlerdir. Bu yarışmada ikinci olan Zekai Tunca
daha sonraları ünlü bir ses sanatçısı ve bestekar olarak ün yapmıştır. Bu yarışmanın
ikincisi 1979 yılında yine derneğimiz tarafından düzenlenmiştir.Bu yarışmada baylarda Salim Önder,bayanlarda Canan Bayram birinci seçilmişlerdir.1986 yılında
düzenlenen bir başka ses yarışmasını ise Çetin Cömert birincilikle tamamlamıştır.
Derneğin musiki faaliyetleri arasında önemli yer tutan bir başka çalışmada Ahmet Selim Teymur yönetimindeki çalışmalardır.1977 yılında hakimlikten emekli olduktan sonra dernek bünyesinde çalışmalara başlayan Ahmet Selim Teymur 1985 yılındaki vefatına kadar bu çalışmaları sürdürmüştür.Çalışmalarında Türk müziği nazariyatına büyük önem veren Teymur’un bu alanda 3 ciltlik birde eseri mevcuttur.Ahmet Selim Teymur musiki çalışmalarının yanısıra hat ve yayıcılık alanındada ilimiz kültür ve sanat hayatına katkı vermiştir.
Ahmet Selim Teymur’ un vefatından sonra sırasıyla Faruk Zaim,Ferruh Uzunali şefliğinde koro çalışmaları devam etmiştir.Ferruh Uzunali şefliğindeki koronun İstanbul Atatürk kültür merkezinde ve TRT amatör korolar programında verdiği konserler büyük beğeni kazanmıştır. Ferruh Uzunali’nin 2008 yılındaki vefatı ardından koro çalışmaları öğretim üyesi Özdemir Hafızoğlu yönetiminde devam etmektedir.Sazı ve sözüyle yaklaşık 60 kişilik koro her yıl en az iki konserle Trabzonlu müzikseverlerin karşısına çıkmaktadır.Ayrıca son dört yıl Ankara’da düzenlenen “ her yönüyle Trabzon etkinlikleri “ kapsamında beğeniyle izlenen konserler vermektedir. Derneğimiz sosyal sorrumluluk çerçevesinde her yıl verdiği konserlerden bir tanesini ilimizdeki kamuya yararlı dernekler adına yapmak gayreti içindedir..Dernek korosunu yöneten tüm şeflerin ortak özelliği Türk müziğinin aslına uygun şekilde icrası yönünde gösterdikleri özendir.Bu çerçevede yürütülen çalışmalar sonucunda birçok konser düzenlenerek Trabzon halkının beğenisine sunulmuştur.
Derneğimiz Türk müziğinin yanı sıra Türk Halk ve Caz müziği dallarındada önemli
çalışmalar yapmıştır.1975-1985 dönemleri arasında şefliğini İhsan Eyüboğlu ve
Mehmet Sonat’ın yaptığı Türk halk müziği koromuz bu alanda önemli isimleri ilimiz ve ülke müziğine kazandırmıştır.TRT sanatçısı İbrahim Can bunlardan en önemlisidir.
Ayrıca halk müziği korosu Türk müziği şefimiz Ahmet Selim Teymur’un katkılarıyla
ilk kez nota üzerinden çalışmalar yapmış ve icralarda bulunmuştur. Caz orkestrasıda ilimizde ilk kez yine derneğimiz tarafından kurulmuştur. Kemal Çetinkaya,Turan Faik Gönen ve Bekir Gerçek bu alandaki çalışmaların öncülüğünü yapmışlardır.Bu orkestrada ilimizin sosyal hayatındaki bir eksikliğin giderilmesine önemli katkı yapmıştır.Derneğimizin müzik alanında yapmış olduğu bu çalışmalar çevre illerde yoğun ilgi görmüş ve birçok kuruluş tarafından gerçekleştirilen toplantılara davet edilmişlerdir.Derneğimizin düzenli bir halk oyunları ekibi olmamasına karşın,ilimiz ve ilçelerinde oluşturulan birçok halk oyunları ekibinin ulusal ve uluslararası yarışmalara katılmalarına bugünkü deyimle sponsorluk yapmış ve bu yarışmalarda derece alarak ilimizi ve ülkemizi başarıyla temsil etmelerine olanak sağlamıştır.
Derneğimiz 1961 yılında tiyatro faaliyetlerine başlamaya karar vermiş,bu konudada
başarılı birkaç çalışma yapmıştır.Ancak bu faaliyetler uzun ömürlü ve kalıcı olamamıştır.
Derneğimiz kendi bünyesinde oluşturarak gerçekleştirdiği bu çalışmaların yanısıra ülkemizin birçok önemli müzik topluluklarını ilimize getirerek Trabzonlu sanatseverlerle buluşturmuştur.Bu kapsamda 1958 yılında Gazi Eğitim Enstütüsü Türk müziği korosu,1960 yılında Cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası,1988 yılında hemşerimiz devlet sanatçısı Teoman Önaldı yönetimindeki İzmir Devlet klasik Türk müziği korosu ve 2004 yılında Bakırköy Musiki vakfı koroları ilimizde ağırlanarak Trabzon halkıyla buluşmaları sağlanmıştır.Devlet sanatçısı ve koro şefi Nevzat Atlığ derneğimizi davetlisi olarak ilimize gelmiş konferans ve konserlerimize iştirak etmiştir.Son olarak 2010 yılında solist Münip Utandı ile koromuz ortak konser vermiştir.
Derneğimiz Müzik konusunda yukarıda özetlemeye çalıştığım çalışmalarla Trabzon
Sanat hayatı içinde aktif olarak yer alırken sanatın ve kültürün bir başka kolu olan yayıncılıktada kalıcı bazı eserleri ilimize kazandırmıştır.1949-1977 yılları arasında 26
sayı olarak çıkarılan hamsi dergisi bunların ilkidir.Yılda bir sayı olarak çıkarılan bu dergi bazı yıllarda aksamalara uğramasına karşın ilimizdeki sanat hayatına yapmış olduğu katkı inkar edilemez. 1987 yılında Hüseyin Albayrak tarafından hazırlanan
“ Tarih içinde Trabzon Lisesi “ 1994 yılında Ahmet İmamoğlu tarafından hazırlanan
“ Trabzon Araştırmaları “ derneğimizin diğer basılı eserleridr.Ayrıca yönetmen Zafer Kalfa tarafından hazırlanan “ Ganita Belgeseli “ de derneğimizin desteği ile çıkartılan bir başka eserdir.
Derneğimiz bu çalışmalarının yanı sıra 1960 yıllarından itibaren birçok özel günde Trabzon halkını bir araya toplayan yemekli toplantılar tertip ederek halk arasında dayanışma ve milli duyguların birlikte yaşanmasına aracılık etmiştir.Yine sosyal sorumluluk çerçevesinde halen her yıl 60 ilköğretim öğrencisine burs ve 2000 öğrenciye kırtasiye yardımı yapmayı sürdürmektedir.Orta öğretim ve liselere yönelik konferanslarda bir başka faaliyet konumuzu oluşturmaktadır.
Derneğimiz Trabzonun fethinin kesin tarihinin belirlenmesi konusunda çalışmalarda
bulunmuş,1958 yılında İstanbul ve Ankara üniversitelerine müracaatlarda bulunularak fetih tarihinin 26 Ekim olarak belirlenmesi sağlanmıştır.Derneğimiz Trabzon’da radyo ve üniversite kurulma çalışmaları sırasında oluşan örgütlenmelerinde içinde aktif olarak yer almıştır.
Derneğimiz tüm sivil topum kuruluşları gibi kısıtlı imkanlarla